Inleiding
De impact-analyse (scorekaart) en multicriteria-analyse (MCA) zijn methoden om de effecten en eventueel ook kosten van beleidsvoorstellen systematisch op een rij te zetten. Beide methoden gebruik je in de beleidsvoorbereidende fase. De methoden helpen je bij het vergelijken van beleidsopties op meerdere aspecten. Ze zijn gebaseerd op een zo veel mogelijk gekwantificeerd overzicht van beleidseffecten.
Toelichting van de twee methoden
Multicriteria-analyse (MCA): met een MCA kun je beleidsopties vergelijken in situaties waarin je rekening moet houden met meerdere beleidseffecten. Met een MCA maak je een cijfermatig overzicht van de effecten en kosten van verschillende beleidsopties. Op basis van deze effecten en kosten wordt voor iedere beleidsvariant een totaalscore berekend. De effecten zijn vaak in verschillende grootheden uitgedrukt – bijvoorbeeld decibels geluid en tonnen CO2-uitstoot. Om deze effecten bij elkaar te kunnen optellen wordt gebruik gemaakt van wegingsfactoren. De wegingsfactoren worden samen met betrokken politici, beleidsambtenaren, experts en/of burgers vastgesteld. Het is daarbij wel belangrijk zorgvuldig te werk te gaan en transparant te zijn over de gehanteerde wegingsfactoren en hoe deze tot stand komen.
Impact-analyse (scorekaart): net als bij een MCA worden in een impact-analyse beleidsopties beoordeeld en vergeleken. Dit gebeurt net als bij de MCA met een totaaloverzicht van de kosten en effecten (de ‘scorekaart’). Anders dan bij een MCA wordt er echter geen totaalscore berekend, maar wordt de afweging tussen verschillende effecten en kosten aan de lezer gelaten.
Toepassingsgebied
Zowel MCA’s als impact-analyses zijn breed toepasbaar binnen alle beleidsdomeinen. Als er niet tot eenduidige en transparante wegingsfactoren kan worden gekomen verdient een impact-analyse de voorkeur boven een MCA.
Uitvoering
- Inventariseren van beleidseffecten: bekijk welke effecten je moet meenemen in de scorekaart. Denk onder andere aan bedoelde effecten, onbedoelde effecten (en kosten.
- Kwantificeren van beleidseffecten: de effecten die je gaat meenemen in de scorekaart, moet je kwantificeren, dus uitdrukken in aantallen. Daarvoor moet je de effecten meten of schatten op basis van bijvoorbeeld simulaties, data-analyses, gedragsinzichten, literatuurstudies, pilots en enquêtes.
- Weging van beleidseffecten (alleen bij MCA): hoe verhouden de beleidseffecten zich tot elkaar? Door wie worden de wegingsfactoren vastgesteld?
Beperkingen
Het voordeel van een MCA is dat er een totaalscore geproduceerd wordt. Het nadeel is wel dat niet iedereen het eens hoeft te zijn met de wegingsfactoren die aan de grondslag liggen van die totaalscore. Schat dus van tevoren in hoe groot de variatie zal zijn tussen betrokkenen in de mate waarin de effecten verschillend gewaardeerd (gewogen) worden. Er bestaat ook kritiek op de manier waarop de wegingsfactoren van bij een MCA worden vastgesteld.
Bij een impact-analyse is het voordeel dat iedereen zijn eigen afweging kan maken op basis van de ingeschatte beleidseffecten en kosten. Het nadeel is dat een totaalscore ontbreekt, en dat de methode dus niet resulteert in een finaal oordeel over welke beleidsoptie het beste is. Dit oordeel wordt aan de lezer overgelaten.