Korte toelichting
De focusgroep is een vorm van groepsgesprek waarbij een ‘facilitator’ of ‘moderator’ een groep deelnemers (5 à 15 personen) stimuleert om met elkaar van gedachten te wisselen over een specifiek onderwerp, bijvoorbeeld over de voor- en nadelen van een nieuwe beleidsmaatregel. In een focusgroep staat de (inhoudelijke) interactie tussen deelnemers centraal. Dat is een wezenlijk verschil met een groepsinterview, waar het beantwoorden van vragen door meerdere mensen tegelijk aan de orde is (hoewel de interactie in een focusgroep natuurlijk wel gestimuleerd kan worden met open vragen). Aanverwante methoden zijn rondetafelgesprekken, paneldiscussies en brainstormsessies.
Toepassingsgebied
- De focusgroep is een kwalitatieve methode die kan bijdragen aan inzicht hoe een doelgroep de inzet van een beleidsmaatregel in de praktijk ervaart of hoe een doelgroep via een dialoog verdiepende inzichten ontwikkelt over de voor- en nadelen van een beleidsmaatregel. Een focusgroep kan ook informatie opleveren over knelpunten en effecten die zich in de praktijk (kunnen) voordoen en die op ‘de tekentafel van het beleid’ niet voorzien zijn. Je kunt een focusgroep ook gebruiken om (kwantitatieve) uitkomsten van een evaluatie te bespreken, bv. om te achterhalen welke verklaringen mogelijk zijn voor afwijkingen van doelstellingen.
- De focusgroep kan daarom in alle typen van beleidsevaluatie worden ingezet (ex ante, ex durante en ex post). Je kunt focusgroepen zowel zelfstandig toepassen als inzetten in combinatie met andere dataverzamelingsmethoden. Een focusgroep kan bijvoorbeeld helpen om het taalgebruik van een specifieke doelgroep ‘onder de knie’ te krijgen, zodat een survey goed aansluit bij de doelgroep. Ook kan een focusgroep helpen onderwerpen te verzamelen die een doelgroep relevant vindt, maar die nog weinig aandacht krijgen in de evaluatie.
Eisen
Focusgroepen kennen een aantal eisen:
- Bij de samenstelling van een focusgroep moet gelet worden dat deelnemers over een vergelijkbaar kennisniveau beschikken, bv. dat deelnemers allemaal minimaal één keer een aanvraagprocedure hebben doorlopen van een te evalueren subsidie-instrument of allemaal behoren tot dezelfde doelgroep (bv. docenten Engels, politieagenten, beleidsmedewerkers milieu). Uiteraard kan het inzicht op de problematiek wel verschillen. Dit laatste impliceert ook dat een focusgroep niet gericht is op het vormen van consensus, maar op (verrijking van) informatieverzameling.
- Vanwege de wat betreft kennis en ervaring homogene samenstelling van focusgroepen is het in een evaluatie (waar vaak verschillende typen van stakeholders betrokken worden) vaak nodig om meer focusgroepen te organiseren, en dat telkens met een andere doelgroep. Het is uiteraard ook mogelijk meer focusgroepen met dezelfde doelgroep te organiseren.
Beperkingen
Focusgroepen kennen ook beperkingen:
- De focusgroep is gericht op interactie tussen deelnemers en niet op het creëren van consensus of het afnemen van een vragenlijst (dan is er eerder sprake van een groepsinterview). Bij de samenstelling van een focusgroep is het daarom nodig te controleren op factoren die de interactie ongewenst kunnen beïnvloeden (bv. deelname van een leidinggevende bij een groep medewerkers) en daar tijdens de bijeenkomst op te (laten) sturen.
- Hierbij aansluitend geldt dat een vergelijkbaar kennisniveau van deelnemers nog geen garantie is dat een dialoog in een focusgroep gelijkwaardig verloopt. Het is een blijft een groepsproces waar sommige deelnemers meer het woord nemen dan anderen, een standpunt goed of minder goed onderbouwen, afwijken van gespreksonderwerpen, etc. Focusgroepen vragen dus om een goede procesbegeleiding.
- Aangezien het aantal deelnemers aan een focusgroep beperkt is, leent deze methode zich minder om een effect van een maatregel vast te stellen. Een focusgroep biedt geen basis voor het aantonen van causaliteit.