Inleiding
Een business case brengt alle financiële consequenties van een beleidsvoorstel in beeld: uitgaven, ontvangsten en risico’s. De business case gebruik je tijdens de beleidsvoorbereiding. De twee belangrijkste vragen die je met een business case kunt beantwoorden, zijn:
- Is de voorgenomen beleidsoptie een financieel gezonde keuze?
- Is er een noodzaak tot overheidsinvestering, of kan het beoogde resultaat door de markt tot stand gebracht worden?
Wat is een business case?
Van oorsprong is de business case een bedrijfseconomische analyse vanuit een puur private invalshoek. In zo’n klassieke business case ligt de nadruk op de financiële waarde voor aandeelhouders. Dit is anders voor een publieke business case. Daarin wordt namelijk ook aandacht geschonken aan de maatschappelijke effecten van een project of beleidskeuze. De focus van de publieke business case blijft echter op de financiële gevolgen.
Als de verwachte ontvangsten groter zijn dan de verwachte uitgaven en risico’s stellen we doorgaans dat de business case ‘sluitend’ is: aan het voorgenomen project of beleidsvoorstel kan verdiend worden.
Toepassingsgebied
Een business case is breed toepasbaar op een groot aantal beleidsterreinen. De business case kan gebruikt worden voor verschillende toepassingen. Hieronder zijn drie toepassingen uitgewerkt. De eerste toepassing betreft een klassieke business case, de andere twee toepassingen zijn vormen van een publieke business case:
Een toepassing voor de overheid van een klassieke business case is het bepalen van de noodzaak tot overheidsinvesteringen. Projecten met een sluitende business case hoeven meestal geen financiële bijdrage vanuit de overheid te krijgen. Deze projecten kunnen zelfstandig door private partijen gerealiseerd worden. Aan de andere kant zijn er projecten waar de overheid belang bij heeft, maar die voor de markt niet aantrekkelijk zijn om te financieren. Dit geldt bijvoorbeeld als de risico’s te groot zijn voor een private partij. Een business case kan helpen vaststellen of een financiële bijdrage van de overheid nodig is om de business case voor private partijen ‘sluitend te maken’, en hoe groot deze bijdrage zou moeten zijn.
Daarnaast kan de business case gebruikt worden om projecten en activiteiten die noodzakelijkerwijze door de overheid worden uitgevoerd vanuit financieel oogpunt af te wegen. Bijvoorbeeld, om een alternatief te vormen voor een privaat monopolie kan een economische activiteit belegd worden bij een staatsbedrijf. Tegelijkertijd moeten staatsbedrijven – net als private partijen – financiële kosten en opbrengsten in balans houden. Aangezien het hier gaat om de activiteiten van een publieke partij kun je overwegen ook maatschappelijke gevolgen mee te nemen.
Tot slot kun je een business case ook gebruiken om het financiële effect van beleid op de begroting in kaart te brengen. Bijvoorbeeld, als we investeren in sollicitatietrainingen voor bijstandsgerechtigden, levert dit dan voldoende uitstroom op uit de bijstand om de kosten van de investering te dekken? Maatschappelijke gevolgen – zoals de gevolgen voor bijstandsgerechtigden zelf – zijn hierbij uiteraard ook belangrijk om mee te nemen.
Uitvoering
Het Ministerie van Financiën heeft in 2016 de ‘Handleiding publieke businesscase’ gepubliceerd. De handleiding gaat aan de hand van vier modules in op de voorbereiding, kwalitatieve analyse, kwantitatieve analyse en de afronding van de business case. De handleiding is bruikbaar voor een brede set aan beleidsdomeinen.
Voor de specifieke toepassing van de business case in het infrastructuurdomein heeft het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid de ‘Leidraad voor opdrachtgevers van business cases’ ontwikkeld. De leidraad gaat in op de basisprincipes van de business case, maar biedt ook verdieping op specifieke aspecten – van aanleiding tot risicomanagement – aan de hand van een achttal modules.
Beperkingen
De belangrijkste beperking van de business case is de financiële focus. Als een business case bijvoorbeeld laat zien dat een project voor marktpartijen onvoldoende rendabel is, is daarmee nog geen oordeel geveld over de wenselijkheid van een overheidsbijdrage. Daarvoor zal (middels aanvullend onderzoek) moeten worden onderzocht of de maatschappelijke baten opwegen tegen de benodigde bijdrage, bijvoorbeeld middels een MKBA.
De mogelijke betrokkenheid van de overheid kan een gevolg hebben voor de uitkomsten van de business case. Bijvoorbeeld, als bekend is dat de overheid overweegt woningbouw op een bepaalde locatie te subsidiëren, dan is dit van invloed op grondwaarde van de locatie. Het kan zijn dat hierdoor de business case voor de vastgoedontwikkelaar niet sluit. Houdt er dus rekening mee dat je als overheid meer bent dan alleen observator, ook als je alleen nog maar een verkennend onderzoek uitvoert.