B10. Lerend evalueren

Lerend evalueren is een geschikte methode om kennis te genereren over welke beleidsinstrumenten wanneer (= waar en onder welke omstandigheden) werken. Het maakt idealiter gezamenlijk leren over beleid mogelijk. Bij lerend evalueren wordt niet alleen ex ante of ex post geëvalueerd, maar zijn het beleid en de evaluatie als het ware met elkaar verbonden. Lerend evalueren wordt dan ook vooral ex durante gebruikt. Beleid kan hierdoor gaandeweg steeds worden bijgestuurd en worden verbeterd. Met lerend evalueren komen evalueren, leren en beleid maken samen: tijdens de beleidsontwikkeling en/of -uitvoering werken evaluatoren en beleidsbetrokkenen samen om met het evaluatieonderzoek bruikbare en betekenisvolle inzichten aan te dragen voor het lopende beleidsproces.

Deze inzichten kunnen gaan over verbeterpunten voor beleid, heroverweging van kaders en uitgangspunten van beleid en over knelpunten of systeembarrières die in de beleidspraktijk worden ervaren. Omdat een lerende evaluatie wordt afgestemd op specifieke vragen van beleidsbetrokkenen. Binnen lerend evalueren wordt gebruik gemaakt van verschillende onderzoeksmethoden en is er vaak sprake van een mixed methods aanpak, waarbij kwalitatieve en kwantitatieve benaderingen worden gecombineerd om kennis te genereren en te leren over de realisatie van de opgave en de werking van het beleid.

Een lerende evaluatie kan helpen om kennis te ontwikkelen, verklaringen voor de werking en toepassing voor de verschillende beleidsbetrokkenen inzichtelijk te maken, en de beleidstheorie nader in te vullen.

Lerend evalueren is niet beperkt tot bepaalde beleidssectoren. Wel zien we dat lerend evalueren vooral toegevoegde waarde heeft bij complexe maatschappelijke vraagstukken,  zoals klimaatadaptatie, duurzame voedselproductie en vergrijzing, waarbij de behoefte aan leren groot is. Er is kennis nodig over de opgave en daarnaast over de (mogelijke) effectiviteit en werking van, vaak innovatieve en experimentele, beleidsmaatregelen. Overigens kun je lerend evalueren ook prima toepassen om al wat langer bestaand ‘getemd’ beleid.

Ook wanneer er sprake is van bestuurlijke complexiteit is een lerende evaluatie geschikt. Een opgave is bestuurlijk complex wanneer meer overheidslagen betrokken zijn en onderling moeten samenwerken. Lerend evalueren faciliteert de betrokkenheid en interacties tussen de verschillende beleidsbetrokkenen en moedigt gezamenlijk leren aan. Lerend evalueren draagt hierdoor in potentie niet alleen bij aan een met kennis verrijkte beleidspraktijk, maar ook aan interbestuurlijke samenwerking en aan een lerend (beleids)netwerk.

Welke eisen er zitten aan het uitvoeren van een lerende evaluatie, is sterk afhankelijk van de context waarin de evaluatie zich bevindt en welke methoden toegepast worden. Wel zijn er een aantal algemene eisen te stellen aan lerende evaluaties.

• Ervaring met mixed methods onderzoeksbenaderingen en interdisciplinaire vaardigheden omdat veelal een combinatie van casusonderzoek, participatieve methoden en kwantitatieve data (administratieve data, statistische data) vereist zijn.
• Een bescheiden en reflexieve houding en responsiviteit; bereidheid het evaluatieonderzoek tussentijds bij te stellen als dit beter aansluit bij de beleidsontwikkelingen of behoeften.
• Een lerende houding van de evaluatoren én beleidsmakers in een actieve rol door kennis en ervaringen te delen, toegang te verlenen tot de benodigde data en bronnen en tussentijdse inzichten uit het evaluatieonderzoek te vertalen naar het beleid/de beleidspraktijk (en hiervoor capaciteit beschikbaar stellen).

Bij een lerende evaluatie is een combinatie van verschillende dataverzamelingsmethoden mogelijk: