Wat is de timing?
Je kunt evalueren als deel van de beleidsvoorbereiding (ex-ante), tijdens de uitvoering (ex-durante) of na afronding van beleid (ex-post).
Ex-durante evaluaties
Onder ex-durante evaluaties verstaan we onderzoeken en monitors die tijdens de uitvoering van beleid worden uitgevoerd. Dit maakt het mogelijk om beleid bij te sturen op basis van kennis, inzichten en ervaringen tot dan toe. Er zijn verschillende vormen van ex-durante evaluaties te onderscheiden:
Monitoring
Bij monitoring is er sprake van een periodieke of continue meting van een beperkte set indicatoren. Hierdoor kunnen tussentijds accenten worden verlegd. Daarnaast is monitoring een manier om tijdig problemen te identificeren.
Knelpunten en verbeterpunten
Er zijn ex-durante methoden die zijn gericht op het vinden van knelpunten en vertrekpunten in het beleid. Voorbeelden hiervan zijn de invoeringstoets en de publieke waarde scan.
Doeltreffendheid en doelmatigheid
Het is ook mogelijk om een tussentijdse evaluatie uit te voeren van de doeltreffendheid en doelmatigheid van beleid. De evaluatiemethoden die gebruikt worden voor deze methoden zijn hetzelfde als voor de ex-post evaluaties.
Bij ex durante evaluaties worden vragen gesteld als:
- In hoeverre zijn er signalen die erop kunnen wijzen dat mijn beleid niet werkt zoals bedoeld?
- Wat zijn de eventuele knelpunten in mijn beleid?
- Wat is de doeltreffendheid en doelmatigheid van mijn beleid?
Monitoring
Monitoring gaat over het volgen van beleid tijdens de uitvoering. Met monitoring bekijk je de ‘stand’ op indicatoren die iets zeggen over de voortgang van de beleidsuitvoering of over de beoogde uitkomsten (doelbereiking) van je beleid. Op basis van monitoringinformatie kun je je beleid bijsturen of ‘een tandje bij zetten’. Een monitor geeft dus niet alleen inzicht, maar kun je ook beschouwen als een hulpmiddel voor sturing. Een monitor levert daarnaast ook belangrijke bouwstenen voor een ex durante of ex postevaluatie. Een goede monitor sluit aan bij de beleidstheorie. De keten tussen instrumentarium en beoogd einddoel is lang. Op alle schakels kun je een monitor zetten: de input, de throughput, de output én de outcome.
Knelpunten en verbeterpunten
Er zijn ex-durante methoden die zijn gericht op het vinden van knelpunten en vertrekpunten in het beleid. Voorbeelden hiervan zijn de invoeringstoets en de publieke waarde scan. De invoeringstoets is een lichte toets van de werking van nieuwe wet- en regelgeving in de praktijk, met bijzondere aandacht voor de doelgroep en de uitvoering. Deze toets wordt uitgevoerd op het vroegst mogelijke moment waarop iets nuttigs gezegd kan worden over de werking van regelgeving in de praktijk. Aan de hand hiervan kan beleid worden bijgestuurd.
De Publieke Waarde Scan (PWS) richt zich op de vraag of de overheid er alles aan doet om de kans op doeltreffend en doelmatig beleid zo groot mogelijk te maken. Een PWS geeft beleidsmakers inzicht in het verbeterpotentieel binnen bestaande beleidsmatige en budgettaire kaders van een aangewezen beleidsthema.
Lerend evalueren is een geschikte methode om kennis te genereren over welke beleidsinstrumenten wanneer (= waar en onder welke omstandigheden) werken. Het maakt idealiter gezamenlijk leren over beleid mogelijk. Bij lerend evalueren zijn het beleid en de evaluatie als het ware met elkaar verbonden. Lerend evalueren wordt dan ook vooral ex durante gebruikt. Beleid kan hierdoor gaandeweg steeds worden bijgestuurd en worden verbeterd. Met lerend evalueren komen evalueren, leren en beleid maken samen: tijdens de beleidsontwikkeling en/of -uitvoering werken evaluatoren en beleidsbetrokkenen samen om met het evaluatieonderzoek bruikbare en betekenisvolle inzichten aan te dragen voor het lopende beleidsproces.
Doeltreffendheid en doelmatigheid
Het is ook mogelijk om een tussentijdse evaluatie uit te voeren van de doeltreffendheid en doelmatigheid van beleid. De evaluatiemethoden die gebruikt worden voor deze methoden zijn hetzelfde als voor de ex-post evaluaties. Zie de pagina voor ex-post evaluaties voor meer informatie.